GÓP PHẦN KHẲNG ĐỊNH VỀ THỜI ĐIỂM RA ĐỜI TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐẦU TIÊN TRONG LỊCH SỬ NƯỚC TA

GÓP PHẦN KHẲNG ĐỊNH VỀ THỜI ĐIỂM RA ĐỜI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐẦU TIÊN TRONG LỊCH SỬ NƯỚC TA

Lý Viết Trường

Khoa Lịch sử - Đại học Khoa học Xã hội & Nhân Văn

Đất nước muốn phát triển thì trước hết giáo dục phải phát triển, chắc hẳn chúng ta đều thừa nhận một trong những nhân tố giúp Nhật Bản phát triển như ngày nay đó là giáo dục, ở Nhật Bản giáo dục được coi là chìa khóa của sự thành công. Trong lịch sử Việt Nam giáo dục cũng luôn là một vấn đề được quan tâm phát triển, Thân Nhân Trung từng nói “Hiền Tài Là Nguyên Khí Quốc Gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà hưng thịnh” đều đó cho thấy giáo dục có tầm ảnh hưởng quan trọng đến sự phát triển của quốc gia dân tộc.

Trong lịch sử Việt Nam giáo nền giáo dục nho học được bắt đầu từ khi dựng Văn Miếu (1070) rồi Quốc Tử Giám (1076) và năm 1253 đổi từ Quốc Tử Giám thánh Quốc Học Viện đây cũng được coi là trường đại học đầu tiên trong lịch sử Việt Nam. Tuy nhiên về mốc thời gian mà Quốc Tử Giám bắt đầu được coi là trường đại học đầu tiên vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau vì vậy qua những tư liệu và sự tìm hiểu xung quanh vấn đề nên trong bài viết này tôi xin mạnh dạn trình bày quan điểm về mốc mà Quốc Tử Giám chính thức được coi là trường đại học đầu tiên.

1.     Quá trình thành lập và phát triển của Văn Miếu - Quốc Tử Giám đến khi tên gọi Quốc Học Viện ra đời.

Sau hơn 60 năm trung thành với giáo lý Phật giáo đến những năm 70 của thế kỷ XI triều Lý đã phần nào nhận ra sự quan trọng của nền giáo dục nho giáo đối với sự phát triển của đất nước lúc bấy giờ vì vậy nhà Lý đã bắt đầu có những hành động tạo điều kiện cho nho giáo hình thành và phát triển.

Mùa thu, năm Canh Tuất (1070) vua Lý Thánh Tông đã cho “Làm Văn Miếu, đắp tượng Khổng Tử, Chu Công và Tứ Phối, vẽ tượng thất thập nhị hiền, bốn mùa cúng tế. Hoàng Thái Tử đến học ở đây”[1]. Văn Miếu đầu tiên là nơi dùng để thờ Khổng Tử, các học trò của ông và là nơi dùng để dạy học cho Thái Tử, điều này thể hiện nho giáo đã du nhập vào Việt Nam từ lâu tuy nhiên phải đến lúc này nho giáo mới bắt đầu được nhà nước phong kiến tạo điều kiện phát triển.

Mùa xuân Giáp Dần (1075) triều đình mở khoa thi Minh Kinh bác học và nho học tam trường đầu tiên, Lê Văn Thịnh trúng tuyển và được cho vào hầu vua học. Đây là kì thi đầu tiên trong lịch sử giáo dục khoa cử Việt Nam.

Năm 1076 vua xuống chiếu “Cất nhắc những người hiền lương có tài văn võ cho cai quản quân dân. Chọn quan viên văn chức, người nào biết chữ cho vào Quốc Tử Giám”[2] đều này thể hiện Văn Miếu đã được mở rộng về quy mô người học đầu tiên chỉ có Thái Tử đến giờ thì đã có cả quan viên văn chức.

Như vậy Văn Miếu - Quốc Tử Giám là quẩn thể di tích gắn liền với nhau nên có nhiều người cho 2 di tích làm một nhưng thực chất quần thể này gồm có 2 di tích với thời gian ra đời khác nhau là Văn Miếu dựng năm 1070 và Quốc Tử Giám mở Quốc Tử Giám.

Tháng 6, năm Quý Sửu (1253), vua cho “Lập Quốc Học Viện. Đắp tượng Khổng Tử, Chu Công và Á Thánh, vẽ tranh 72 người hiền để thờ”[3] đến tháng 9 vua lại xuống chiếu “Vời nho sĩ trong nước đến Quốc Tử Viện giảng tứ thư, lục kinh”[4]. Đến nay thì Quốc Học Viện đã chính thức mở cửa cho tất cả mọi tầng lớp nhân dân chỉ cần học giỏi và thi đỗ. Năm 1253 với sự ra đời của Quốc Học Viện chính là cột mốc thời gian xác lập sự ra đời của trường đại học đầu tiên trong lịch sử Việt Nam.

2.     Những ý kiến về thời gian ra đời trường đại học đầu tiên của Việt Nam.

Từ mốc năm 1070 dựng văn miếu thờ Khổng Tử, Chu Công đánh dấu cột mốc nền giáo dục nho giáo chính thức phát triển trải qua gần 200 năm phát triển đến năm 1253 khi tên Quốc Học Viện ra đời nền giáo dục nho giáo Việt Nam đã trai qua rất nhiều sự kiện khẳng định quyết định phát triển nho giáo là đúng đắn vì thế quy mô của Văn Miếu – Quốc Tử Giám ngày càng mở rộng cả về quy mô, số lượng và thành phần người theo học.

Như chúng ta thấy từ năm 1070 khi thành lập Văn Miếu chỉ là lớp học hoàng cung đến năm 1076 số người theo học ở Quốc Tử Giám không chỉ có thái tử mà các quan viên văn chức đã bắt đầu theo học, đều này chứng minh nho học đã ngày càng có vị thế hơn trong xã hội Đại Việt lúc bấy giờ.

Có ý kiến cho rằng mốc năm 1076 với sự kiện thành lập Quốc Tử Giám đã đánh dấu mốc ra đời của trường đại học đầu tiên, một trong số ý kiến mà tôi bắt gặp chính là của tác giả Quỳnh Cư – Đỗ Đức Hùng trong quyển Các triều đại Việt Nam cụ thể “Năm Bính Thìn (1076), vua cho lập Quốc Tử Giám trường đại học đầu tiên của nước ta, chọn những người tài giỏi vào đây dạy”[5] hay trong quyển Thăng Long - Hà Nội, một nghìn sự kiện lịch sử có chép “Cùng với Văn Miếu, Quốc Tử Giám được lập ở Thăng Long. Sử chép, tháng 4 năm Bính Thìn (1076), vua Lý Nhân Tông cho chọn quan viên văn chức người  nào biết chữu cho vào học ở Quốc Tử Giám. Quốc Tử Giám được coi là trường đại học đầu tiên, một trong những trung tâm đào tạo nhân tài lớn nhất nước ta thời phong kiến”[6].

Có những tài liệu khác lại cho rằng Quốc Tử Giám năm 1076 còn ở quy mô nhỏ với chức năng là trường đại học hoàng gia và chỉ có quan viên văn chức mới được vào học nên có tên là Quốc Tử, có lẽ thời điểm này Văn Miếu - Quốc Tử Giám vẫn đóng vai trò là một nơi tế lễ (Quốc tế) và thờ phụng (Văn Miếu) hơn là nơi để học tập vì vậy gọi mốc 1076 là thời điểm ra đời của trường đại học đầu tiên của nước ta có vẻ không được phù hợp cho lắm.

Qua những tài liệu mà tôi có được thì tôi cho rằng mốc thời gian khẳng định sự ra đời của trường đại học đầu tiên của nước ta là năm 1253 dưới thời Thái Tông Hoàng Đế (Trần Cảnh) khi Quốc Tử Giám đổi tên thành Quốc Học Viện và mở rộng quy mô cho dân chúng có tài vào học tập. Đổi từ Quốc Tử sang Quốc học đã đánh dấu sự mở rộng quy mô từ lúc đầu (trước năm 1253) chỉ có quan viên văn chức và con vua quan sang quy mô rộng hơn (từ 1253 về sau) với tất cả mọi người dân chỉ cần họ học giỏi và thi đỗ.

Đồng quan điểm khẳng định trường đại học đầu tiên của nước ta ra đời năm 1253 dưới thời vua Trần Thái Tông (Trần Cảnh) cụ thể có nhóm các tác giả Nguyễn Hải Kế (chủ biên) với quyển Ngàn năm lịch sử, văn hóa Thăng Long – Hà Nội, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2010, Tr.536 viết “Năm Quý Sửu (1253), vua Trần Cảnh (Trần Thái Tông) lại đổi Quốc Tử Giám thành Quốc Học Viện và cho con các nhà thường dân có sức học xuất sắc được vào học. Kể từ đây Văn Miếu – Quốc Tử Giám mới chính thức được coi là trường đại học đầu tiên của nước ta”, tác giả Đỗ Văn Ninh trong quyển Văn Bia Quốc Tử Giám Thăng Long – Hà Nội, Nxb Thanh Niên, 2010, Tr.11 ghi “Năm 1253, vua thứ hai (Trần Thừa là vua thứ nhất) của nhà Trần là Trần Thánh Tông đổi Quốc Tử Giám thành Quốc Học Viện làm nơi giảng dạy cho con em quan và những người học giỏi trong cả nước. Chức năng của một trường Quốc học ngày càng nổi bật hơn chức năng của một nhà Quốc tế làm cho giá trị của Quốc Tử Giám – Văn Miếu cũng ngày càng được nâng cao” và trong quyển Văn Miếu Quốc Tử Giám Thăng Long – Hà Nội của trung tâm hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám cũng khẳng định năm 1253 thời điểm lập Quốc học viện chính là mốc mở đầu cho sự ra đời của trường đại học đầu tiên trong lịch sử Việt Nam.

3.     Kết luận.

Văn Miếu – Quốc Tử Giám là cái nôi tri thức, năm 1070 với sự kiện vua Lý Thánh Tông cho dựng Văn Miếu và năm 1076 dựng Quốc Tử Giám đã chính thức đánh dấu mốc đầu tiên khởi đầu cho sự phát triển hưng thịnh của nho giáo sau này.

Mốc thời gian năm 1253 với việc vua Trần Thái Tông đổi tên Quốc Tử Giám thành Quốc Học Viện và cho phép mọi người dân đều có thể đến học chỉ cần họ học giỏi và thi đỗ đã chính thức đưa Quốc Học Viện trở thành trường đại học đầu tiên trong lịch sử Việt Nam.

Từ cái nôi Quốc học viện này đã sản sinh ra rất nhiều người hiền tài góp phần to lớn vào công cuộc xây dựng vào bảo vệ tổ quốc như: Mạc Đĩnh Chi, Lương Thế Vinh, Nguyễn Bỉnh Khiêm… tên tuổi của họ sẽ mãi lưu danh trên bia đá và truyền tụng đến muôn đời.

Lý Viết Trường

Khoa lịch sử - Đại học Khoa học Xã hội & Nhân Văn. ĐHQGHN.

SDT. 01636.302.985 – Email. Lyxuantruongls@gmail.com - CMTND 082254943

ĐC: Văn phòng Khoa sử - Tầng 3, nhà B, số 336 Đường Nguyễn Trãi, Quận Thanh Xuân, Hà Nội

---

[1] Ngô Sĩ Liên, Đại Việt Sử Kí Toàn Thư, tập I, Nxb Khoa học Xã hội, 2009, Tr.284.

[2] Ngô Sĩ Liên, Sdd, Tr.289.

[3] Ngô Sĩ Liên, Đại Việt Sử Kí Toàn Thư, Tập II, Nxb Khoa học Xã hội, 2011, Tr.24.

[4] Ngô Sĩ Liên, Sdd, Tr.24.

[5] Quỳnh Cư – Đỗ Đức Hùng, Các triều đại Việt Nam, Nxb Văn hóa – Thông tin, 2009, Tr.84.

[6] Vũ Văn Quân (chủ biên), Thăng Long – Hà Nội, một nghìn sự kiện lịch sử, Nxb Hà Nội, 2007, Tr.48.

Khuê Văn Các (Nguồn: Bảo tàng lịch sử)

Bác Hồ thăm Văn Miếu - Quốc Tử Giám